સુરતના ગોટી આદરીયાનની ઉત્પત્તિ હજુ પણ એક રહસ્ય બની રહી છે, કારણ કે આ પ્રાચીન અગ્નિ મંદિર વિશે બહુ ઓછું જાણીતું અથવા દસ્તાવેજીકૃત છે. મૂળરૂપે તાપ્તી (તાપી) નદીના કિનારે એક પ્રાચીન કિલ્લો, રફી બુર્જની નજીકમાં રહેલ છે, મંદિરની રચનામાં, પાછલા સહસ્ત્રાબ્દીમાં, અનેક નવીનીકરણ, ફેરફારો અને પરિવર્તનો થયા છે. નિ:શંકપણે, ઘણા પારસી લોકો અગ્નિની પવિત્ર સ્થિતિને સૌથી આદરણીય ઈરાનશાહ પછી બીજા સ્થાને પૂજા કરે છે.
ગોટી આદરીયાનની ઉત્પત્તિ અજાણ હોવા છતાં, મુંબઈ સમાચારની પારસી તારી આરસી (1975) માં દેખાતા મરહુમ રોની ખાનના કુટુંબની લોકકથા અનુસાર, એક ગરીબ ખેડૂતને તેના ખેતરમાં આગનો ગોળો પડેલો મળ્યો. કુદરતી અગ્નિ માટે પારસીઓની ધાર્મિક લાગણીઓને ઓળખીને, તેમણે સ્થાનિક પારસી સમુદાયના ધ્યાન પર લાવી આગને ઝડપથી એકઠી કરી. આગ એક દડાના આકારમાં હોવાથી તેનું નામ ગોટી પડ્યું.
એરવદ બરજોરજી એરચજી બજાં મુજબ, પારસી દિન અને તવારીખી તરંગમાં દસ્તાવેજીકૃત થયેલ છે, ગોટી આદરીયાનનોે ઈતિહાસ 14મી સદી (1393ની આસપાસ)નો છે, જ્યારે પારસી ધર્મગુરૂઓનો પ્રથમ સમૂહ સુરતમાં સ્થળાંતરિત થયો હતો. તે કદાચ આ સમયગાળામાં હતું કે ગોટી આદરીયાનનો સુરતમાં રાજ્યાભિષેક કરવામાં આવ્યા હતો. પ્રાચીનકાળની ગોટી આદરીયાનનો આવો ઉચ્ચ દરજ્જો છે, જે સૌથી ભવ્ય ઈરાનશાહ અને વડી દર-એ-મહેર પછી બીજા ક્રમે છે.
બોમનજી બહેરામજી પટેલની મહાન રચના, પારસી ધર્મસ્થળો, 1894માં પ્રકાશિત થઈ જોકે જણાવવામાં આવે છે કે આ પ્રાચીન, પવિત્ર અગ્નિ મંદિરની સ્થાપના મૂળ સુરતમાં ગોટી નામના મોબેદ (પૂજારી) દ્વારા કરવામાં આવી હતી, જેઓ ખંભાતના રહેવાસી હતા. તેમણે શેઠ સોરાબજી કાવસજી નેક્સતખાનની માલિકીની જમીનના નાના ટુકડા પર અગિયારી બિલ્ડિંગની સ્થાપના કરી હતી, જે પાછળથી મોટા મકાન માટે તોડી પાડવામાં આવી હતી, મુખ્યત્વે શેઠ નસરવાનજી કોયાજીના ઉમદા યોગદાનને કારણે. ગોટી આદરીયાનની આ નવી ઈમારતની સ્થાપના આમ એપ્રિલ 7, 1796 (રોજ હોરમજદ, માહ મહેર; યઝ 1165)ના રોજ કરવામાં આવી હતી.
જ્યારે ગોટી આદરીયાનની ચોક્કસ ઉત્પત્તિ અનિશ્ચિત રહે છે, ત્યારે અગ્નિ-મંદિરની ઈમારત, છેલ્લી દસ સદીઓમાં, ઉદાર દાતાઓ દ્વારા ભંડોળ પૂરું પાડવામાં આવેલ અનેક નવીનીકરણ અને પુન:નિર્માણમાંથી પસાર થઈ છે. 5મી ડિસેમ્બર, 2003ના રોજ, પાલનજી મિસ્ત્રી અને તેમના પુત્રો શાપૂરજી અને મેસર્સ શાપૂરજી પાલનજી એન્ડ કંપનીના સ્વર્ગીય સાયરસ મિસ્ત્રીની ઉદાર ઉદારતાને આભારી, ગોટી આદરીયાનના ક્ષીણ થઈ રહેલા માળખાને ફરી એક વખત અતિશય ખર્ચે નવીનીકરણ કરવામાં આવ્યું.
2019 ના સમાચાર મુજબ, 1લી ડિસેમ્બર, 2019 (રોજ સરોશ-માહ તીર) ના રોજ ગોટી આદરીયાનના સાલગ્રેહની ઉજવણી કરવામાં આવી હતી જ્યારે પંથકી એરવદ મહેરઝાદ પી. તુરેલ, તુરેલ પરિવારની પ્રખ્યાત શ્રેણીમાંથી સાતમી પેઢીના મોબેદ દ્વારા હમા અંજુમન માચી અર્પણ કરવામાં આવી હતી. યુવાન ઝહાન, નવા નિયુક્ત મોબેદ અને હાલના પંથકીના પુત્ર, એવદ મહેરઝાદ તુરેલ, હવે તુરેલ પરિવારનો વારસો ચાલુ રાખવાનું નક્કી કરે છે.
કર્ટસી એરવદ આદિલ જે. ગોવાડીયા