જ્યારે લોકો મરણ પથારીએ હોય છે ત્યારે તેઓ શું કરવાના હોય છે તે જાણતા નથી, પરંતુ એક વાત ચોક્કસ છે, માનવ હૃદય મૃત્યુના દરવાજા પર ક્ષમા માંગે છે. જીવન એક સ્વચ્છ સ્લેટ, એક ખાલી પુસ્તક તરીકે શરૂ થાય છે, ધીમે ધીમે તમારા પોતાના હાથથી તે ભરાય છે અને જે નસીબ ઉદારતાથી બહાર કાઢે છે અથવા પાછું આપે છે. પરંતુ, જેમ જેમ મૃત્યુના દિવસો નજીક આવે છે તેમ એક સભાન અને દોષિત મન બીમારીવાળું હૃદય છોડી દેવામાં આવેલા ભંગારમાંથી કાટમાળ સાફ કરવાનું શીખે છે.
જેમ જેમ રાત પસાર થતી જાય છે તેમ તે સૂર્યની નીચે દરેક પ્રકારનો ભરાવો કરવો સ્વાભાવિક છે. દરરોજ તમે મોટા થતા જાઓ છો, ખાસ કરીને તમારા સમયની સાંજ પૃથ્વી પર, અને લાગણીઓ તેમની સ્યાહી સ્ક્રિપ્ટમાં લખેલા પૃષ્ઠો પર ફેલાવે છે જે ફક્ત તમે સમજો છો. તમે તમારા જીવનના પુસ્તકને ધીરે ધીરે, સ્પષ્ટ રીતે, દરેક શબ્દ વાંચો છો. દુ:ખ અથવા અસ્વીકારની દુર્લભ સમજ વિના, વહેંચાયેલ, દોરેલા દરેક ક્ષણ, કે જીવનકાળને સમજતા તમને શરમ આવે છે. તમે તમારી જાતને એક સ્થળે મૂકી દો, શાંત અને સમજદાર બની ઠંડક અને ધૈર્ય રાખો, તે પહેલાં તમે તમારા અંત સુધીના દિવસો ગણવા માટે શરૂ કરો. જીવનના ઘણા ભાગોમાં આપણે છટકી શકતા નથી, બીજાના હાથે દુ:ખી થવું તે આપણા માટે ખરેખર દુ:ખદાયક છે. આપણા જીવનમાં અન્ય લોકોને આવે છે જેનાથી કયાં તો આપણને દુ:ખ થાય છે કયાં તો આપણે તેમને દુ:ખ આપીયે છીએ.
જીવન જીવવાના આ બધા પરિણામ છે તે કુદરતી છે. બદલામાં દુ:ખ પહોંચાડવામાં અથવા ઘાયલ થવામાં આપણે સ્વાર્થી અથવા નિ:સ્વાર્થ હોઈએ છીએ. આપણને
અજાણ્યાઓ અથવા મિત્રો દ્વારા પણ નુકસાન થઈ શકે છે. આપણે કયારેક અપશબ્દો બોલી જઈએ છીએ. કયારેક આપણને તકલીફ આપનારને આપણે કઈ પણ બોલી શકતા નથી. આપણે આપણી જાતને ફસાયેલા અનુભવીયે છીએ.
હવે ક્ષમા એ એક સુંદર ખ્યાલ છે. જ્યારે આપણે કોઈ ભૂલ કરી છે, અયોગ્ય વર્તન કર્યું છે અથવા કોઈ બીજાને નુકસાન પહોંચાડ્યું છે ત્યારે આપણે ચોક્કસપણે ક્ષમા માંગીએ છીએ. જ્યારે આપણે ગંભીર રીતે ઘાયલ થયા હોઈએ ત્યારે ક્ષમા માંગવી મુશ્કેલ છે.
માફ કરવા માટે કંઈક ન હોય ત્યાં સુધી દરેક જણ માફીને એક સુંદર વિચાર માને છે. કોઈએ ભારે દુ:ખ સહન કર્યું છે તે જાણે છે કે સાચી ક્ષમા માંગવી ખરેખર કેટલી મુશ્કેલ છે. કેટલીકવાર ઘાવ એટલા ઉંડા હોય છે કે તમારી આખી આંતરિક દુનિયા વિક્ષેપિત થાય છે.
જીવનસાથી અથવા માતાપિતાની કલ્પના કરો કે તમે તમારા વિશ્ર્વાસ સાથે દગો કરી રહ્યા છો, અથવા તમે કોઈ અપરાધિક ગુનાનો ભોગ બનશો અથવા જીવનમાં બદલાવ લાવનારા કેટલાક ર્દુવ્યવહારનો ભોગ બનશો. માફ કરવું કે ભૂલી જવું જે એક વિકલ્પ લાગતો નથી. માફ કરવાની માંગણી ભૂલી જવું એ ભાવનાત્મકરૂપે વિનાશકારી હોઈ શકે છે. કેટલીક વાર તમે બીજાની પાપી ક્રિયાઓ અથવા દુષ્કર્મથી એટલા ઘાયલ થઈ ગયા હોવ છો કે ક્ષમા એ અયોગ્ય લાગે છે. જેણે તમારા જીવનમાં ભરપુર પીડા આપી હોય તેને માફ કરવું કેવી રીતે શક્ય છે?
કોઈને માફ કરવાનો અર્થ એ નથી કે તમે તેના ગુનાની પીડા લાંબા સમય સુધી અનુભવો નહીં. કેટલીકવાર તમારી પાસે આ બધી ઇજાઓથી આગળ વધવા સિવાય કોઈ વિકલ્પ નથી. તો ક્ષમા ખરેખર શું છે? સામાન્ય રીતે ક્ષમાની વ્યાખ્યા કોઈ વ્યક્તિ કે જેણે તમને નુકસાન પહોંચાડ્યું છે તેના પ્રત્યે રોષ અથવા વેરની લાગણીઓ આપણે અનુભવીયે છીએ. ક્ષમા એ ભૂલવાનો અર્થ નથી. ક્ષમા ક્યારે માંગવામાં નથી આવતી પણ તે આપવામાં આવે છે.
સાચી ક્ષમા એક જ છે જે તમે બીજાના ખોટા કામો માટે આપો છો. તે તમારા માટે એક ભેટ છે અને આગળ વધવા માટે સકારાત્મક પગલું છે. તે તમારા આત્મા અને આરોગ્યને સ્વચ્છ રાખવાનો પ્રારંભ છે.
પરંતુ તે બધા સમય વિશે શું જ્યારે માફી માંગવામાં ન આવી, અથવા ત્યાં કોઈ પસ્તાવાના સંકેતો ન હતા. જો, હકીકતમાં, જે વ્યક્તિએ તમને સૌથી વધુ નુકસાન પહોંચાડ્યું છે, તે માને છે કે તેઓ હજી પણ નિર્દોષ છે? કોઈને ક્ષમા કરવું મુશ્કેલ છે. ક્ષમા એ પોતાને સ્વસ્થ કરવા વિશે છે. પરંતુ જો તમે ક્ષમા કરવાનું પસંદ કરો છો, તો તમે જે બદલો છો તે તમારા આત્મા માટે સારી ભાવના છે. ક્ષમા એટલે ક્રોધ અને નારાજગી અને ભૂતકાળના અવશેષો વગરના જીવનને જોવું અને માણવું. સરળ શબ્દોમાં કહીએ તો, તેઓએ તમને જે બધી રીતે નુકસાન પહોંચાડયું છે તેના માટે માફ કરશો નહીં, પરંતુ તેઓ તરફથી તમે જે પાઠ ભણ્યા તે બધાને માફ કરો!