મર્ઝબાન જમશેદજી ગિયારા, પ્રખ્યાત લેખક અને ઇતિહાસકાર, તેમની પારસી ધર્મ અને સંસ્કૃતિના સંશોધન માટે કુશાગ્રતા વ્યાપકપણે માનવામાં આવે છે, તેમનું 3જી નવેમ્બર, 2022ના રોજ મુંબઈના બાન્દરા કામા કોન્વેલેસેન્ટ હોમમાં અવસાન થયું, જ્યાં તેઓ તેમની પત્ની સાથે થોડા દિવસોથી રહેતા હતા.
પારસી સમુદાય તેમના દ્વારા લખાયેલા અત્યંત સારી રીતે સંશોધન પામેલા પુસ્તકોના વારસાથી આપણને સમૃદ્ધ કરવા બદલ હંમેશ માટે આભારી રહેશે. છેલ્લાં ચાર દાયકાઓમાં, મર્ઝબાન ગિયારાએ 45 થી વધુ પુસ્તકો રજૂ કર્યા અને પ્રથમ સચિત્ર ગ્લોબલ ડિરેકટરી ઓફ ઝોરાસ્ટ્રિયન ફાયર ટેમ્પલ્સ (1998) અને તેની બીજી આવૃત્તિ (ડિસેમ્બર 2002) સહિત ધ ઝોરાસ્ટ્રિયન પિલગ્રીમ્સ ગાઈડ (1999); પારસી સ્ટેચ્યુ (2000); ઓલ ઈન્ડિયા ડિરેકટરી ઓફ પારસી ઈન્સ્ટિટ્યુશન્સ (2010) અને 2015માં તેની બીજી આવૃત્તિ; અને પ્રથમ વિશ્ર્વ યુદ્ધ (1914-1918) દરમિયાન પારસી સમુદાયનું યોગદાન જેવી અનેક પુસ્તકોનું નિર્માણ કર્યું. કેટલાક લેખકો, કેટલાક સંકલિત અને કેટલાક ગુજરાતીમાંથી અંગ્રેજીમાં અનુવાદિત તેમને અન્ય વિવિધ પુસ્તકોનો શ્રેય મળે છે.
પારસી ઈતિહાસનું તેમનું સંશોધન એક વ્યાપક અને જ્ઞાનપ્રદ કાર્ય હતું અને તેમની રૂચિઓમાં પારસી/ઝોરાસ્ટ્રિયન ભક્તિ અને લોકગીતોનો પણ સમાવેશ થતો હતો. તેમણે પારસી સંસ્થાઓની અખિલ ભારતીય નિર્દેશિકાનું પણ સંકલન કર્યું અને અનેક અંગ્રેજી પુસ્તકોનો ગુજરાતીમાં અનુવાદ કર્યો, જેમાં ધ સાયન્સ ઓફ બીગેટિંગ બ્યુટીફુલ, હેલ્ધી એન્ડ ઈન્ટેલિજન્ટ ચિલ્ડ્રનનો સમાવેશ થાય છે.
1942માં નવસારી, ગુજરાત, ભારતમાં એક સરળ અને ધાર્મિક પારસી પરિવારમાં જન્મેલા, મર્ઝબાન ગિયારાનો પારસી ઇતિહાસ અને સંસ્કૃતિ પ્રત્યેનો પ્રેમ તેમનામાં બાળપણથી જ ઉછેરવામાં આવ્યો હતો. તેમણે સાત વર્ષ સુધી દાદર પારસી યુથ્સ એસેમ્બલી દ્વારા આયોજિત નવજોત વર્ગો તેમજ રાનીના ડે નર્સરી અને જેબી વાછા સ્કૂલમાં હાજરી આપી હતી, જ્યાં તેમણે ભક્તિ ગીતો શીખ્યા હતા અને ગુજરાતીનો અભ્યાસ કર્યો હતો. તેમણે તેમનું શાળાકીય શિક્ષણ સેન્ટ. જોસેફ હાઈસ્કૂલ (1949-1959), વિજ્ઞાન પ્રવાહમાં (1959-1963) રૂઈયા કોલેજમાંથી સ્નાતક થયા અને માર્કેટિંગ મેનેજમેન્ટમાં પોસ્ટ-ગ્રેજ્યુએટ ડિપ્લોમા હાંસલ કર્યો. તેમણે 14 વર્ષ સુધી કમ્પ્યુટર માર્કેટિંગ પ્રોફેશનલ તરીકે આઈબીએમ સાથે કામ કર્યું.
2017માં, મર્ઝબાન ગિયારાએ તેમની અનમોલ તિજોરીમાં તેમના દ્વારા લખવામાં આવેલ અન્ય એક રત્ન ઉમેર્યું, વેલિયન્ટ પારસીસ ઇન વોર એન્ડ પીસ, તેમનું 42મું પુસ્તક, જે આપણા સમુદાયના લશ્કરી દિગ્ગજોને પ્રકાશિત કરે છે. તે ઈરાનશાહ ઉદવાડા ઉત્સવ 2017 દરમિયાન, ઈરાનશાહ ઉદવાડાના વડા દસ્તુરજી, ખુરશેદ દસ્તુર દ્વારા રજૂ કરવામાં આવ્યું હતું. માર્ચ 2021માં, ગિયારાએ આપણા સમુદાયના લોકો સમજી શકે અને તેમના નવસારીના વતની અને પ્રતિષ્ઠિત સભ્યો પ્રોમીનેન્ટ પારસીસ ઓફ નવસારી લખ્યું.
એપ્રિલ, 2022, ઈરાનશાહ આતશ બહેરામ, ઉદવાડા ખાતે 21મી તારીખે શુભ (રોજ આદર, માહ આદર) ના રોજ, ડબ્લ્યુઝેડઓ ટ્રસ્ટ ફંડ દ્વારા પ્રાયોજિત તેમણે 144-પાનાની, સમૃદ્ધપણે સચિત્ર, હાર્ડ બાઉન્ડ આવૃત્તિ ધ હિસ્ટ્રી ઓફ હોલી ફાયર ઈરાનશાહ એન્ડ ઉદવાડા ગામ નામનું તેમનું અંતિમ મેગ્નમ ઓપસ લોન્ચ કર્યું.
અત્યંત સાહસિક એવા મર્ઝબાન ગીયારા દ્રઢપણે માનતા હતા કે ઝોરાસ્ટ્રિયનોે, ખાસ કરીને યુવાનોએ દાન પર આધાર રાખવાની વિરુદ્ધ તેમના ધ્યેયો હાંસલ કરવા માટે સખત મહેનત કરવાની જરૂર છે. તેમના નિધનથી સમાજ માટે મોટી ખોટ ઉભી થઈ છે તેમને આપણે ખૂબ જ મિસ કરીશું.