અઝરબૈજાનની રાજધાનીમાં સ્થિત આતશગાહ બાકુ ફાયર ટેમ્પલ, કુદરતી ગેસ વેન્ટ પર બાંધવામાં આવ્યું હતું, અને તેનું નિર્માણ 17મી સદીના અંતમાં અને 18મી સદીની શરૂઆતમાં કરવામાં આવ્યું હતું. જો કે, એવા પુરાવા છે કે એક વખત આ સ્થળ પર એક જૂનું મંદિર હતું. આતશગાહ બાકુ ફાયર ટેમ્પલની રસપ્રદ વિશેષતા એ છે કે પારસી, હિંદુઓ અને શીખો દ્વારા ઉપયોગમાં લેવાતા મંદિર પરના શિલાલેખો છે. આતશગાહ ત્યારથી તેનું ધાર્મિક કાર્ય ગુમાવી ચૂક્યું છે અને 1970ના દાયકામાં તેને મ્યુઝિયમમાં રૂપાંતરિત કરવામાં આવ્યું હતું.
બાકુ ફાયર ટેમ્પલો પહેલાથી જ 10મી સદીમાં ઉપયોગમાં લેવાતા હતા. આતશગાહ બાકુ ફાયર ટેમ્પલ અઝરબૈજાનના બાકુના ઉપનગર સુરાખાનીમાં આવેલું છે. એબશેરોન દ્વીપકલ્પ (જ્યાં બાકુ આવેલું છે) હેઠળ ઘણા કુદરતી ગેસ વેન્ટ્સ હોવાને કારણે, 10મી સદી એડીથી આ વિસ્તારમાં અગ્નિ સંસ્કાર કરવામાં આવે છે. કુદરતી ગેસ વેન્ટ્સ જ્વાળાઓ માટે બળતણ પ્રદાન કરે છે જે કાયમ માટે બલતી રહે છે. તેને શાશ્ર્વત જવાળાઓ પણ કહેવાય છે. આ કુદરતી ઘટના બાકુ નજીક યાનાર દાગ (એટલે કે બર્નિંગ માઉન્ટેન) પરથી પણ જોઈ શકાય છે.
બાકુ એક સમયે પ્રખ્યાત સિલ્ક રોડ પર હતું. માલસામાન ઉપરાંત, આ વેપાર માર્ગે ખબરોને પૂર્વથી પશ્ચિમ તરફ અને તેનાથી વિપરીત મુસાફરી કરવાની પણ મંજૂરી આપી હતી. એવું માનવામાં આવે છે કે સિલ્ક રોડ દ્વારા, ભારતના વેપારીઓએ એબશેરોન દ્વીપકલ્પ અને તેની શાશ્વત જ્વાળાઓ વિશેની વાર્તાઓ સાંભળી હતી. પરિણામે, ભારતમાંથી યાત્રાળુઓ પવિત્ર જ્યોતની પૂજા કરવા માટે બાકુ જવા લાગ્યા. તે જ સમયે, તેઓ આ વિદેશી ભૂમિ પર તેમના પોતાના દેવતાઓ લાવ્યા, અને આ જ્વલનશીલ ગેસ વેન્ટસની સાથે તેમની પૂજા કરી.
વર્તમાન આતશગાહ બાકુ ફાયર ટેમ્પલ 17મી સદીના અંત અને 18મી સદીની શરૂઆતમાં બાંધવામાં આવ્યું હતું. 1969માં જ્યારે તેનો ર્જીણોેદ્ધાર હાથ ધરવામાં આવ્યો ત્યારે વર્તમાન મંદિરની નીચે જૂની રચનાનો ભાગ મળી આવ્યો હતો. આ સૂચવે છે કે આ સ્થળનો ઉપયોગ 17મી સદી પહેલા ધાર્મિક હેતુઓ માટે થતો હતો. જો કે એવું અનુમાન કરવામાં આવે છે કે જૂનું મંદિર વર્તમાન મંદિરની પરિમિતિની બહાર વિસ્તરેલું હતું, આની ખાતરી કરવી અશક્ય છે, કારણ કે આ અવશેષો કદાચ 19મી સદીથી નાશ પામ્યા હતા કારણ કે આસપાસના વિસ્તારમાં તેલ અને ગેસ માટે ખોદકામ કરવામાં આવ્યું હતું.
આતશગાહ બાકુ ફાયર ટેમ્પલ નો વર્તમાન લેઆઉટ: વર્તમાન આતશગાહ બાકુ ફાયર ટેમ્પલ આંગણાની આસપાસની પંચકોણીય દિવાલોની પરિક્રમા ધરાવે છે, જેની મધ્યમાં વેદી છે. આ વેદી એક પેવેલિયનનું સ્વરૂપ લે છે અને કુદરતી ગેસ વેન્ટ ની ટોચ પર બનાવવામાં આવી હતી. આ વેન્ટમાંથી નીકળતા વાયુઓ દ્વારા, પેવેલિયનની મધ્યમાં અને છતના ખૂણા પર ચાર નાની જ્યોત સળગાવવામાં આવે છે. આંગણાની અંદર અને વેદીની આસપાસ, નાની જગાઓ છે જે યાત્રાળુઓ અને તપસ્વીઓ માટે આવાસ પ્રદાન કરે છે.

 

આતશગાહ બાકુ ફાયર ટેમ્પલના સ્થાપત્યમાં પારસી ધર્મ અને હિન્દુ ધર્મ બંનેના તત્વોનો સમાવેશ થાય છે. આતશગાહની સ્થાપના શરૂઆતમાં ઝોરાસ્ટ્રીયન મંદિર તરીકે કરવામાં આવી હતી, સમય જતાં તે મુખ્યત્વે હિંદુ સ્થળ તરીકે વિકસિત થઈ. હિંદુ સ્થાપત્ય  તત્વો ઉપરાંત, આતશગાહ પર હિંદુઓની હાજરીની બીજી નિશાની હિંદુ દેવો ગણેશ અને શિવને સમર્પિત શિલાલેખો છે. આ ઉપરાંત, અહીં શિલાલેખ પણ છે જે શીખ યાત્રાળુઓ દ્વારા સમર્પિત છે જેઓ આતશગાહમાં પૂજા કરવા આવ્યા હતા. જો કે આતશગાહ પણ પારસી ધર્મ સાથે સંકળાયેલ છે, હકીકતમાં મંદિરમાં માત્ર એક જ પારસી શિલાલેખ છે. કોઈ પણ સંજોગોમાં, શિલાલેખો સૂચવે છે કે પવિત્ર સ્થળ ત્રણ અલગ-અલગ ધર્મો દ્વારા વહેંચવામાં આવ્યું હતું.

આ સ્થળની યાત્રા આજે પણ ચાલુ છે. 19મી સદીના અંત સુધીમાં, અઝરબૈજાનની ભારતીય વસ્તીમાં ઘટાડો થવાને કારણે, આતશગાહ બાકુ ફાયર ટેમ્પલને છોડી દેવામાં આવ્યું હતું. તેમ છતાં, તે સદી દરમિયાન પણ, પારસીઓ જેમણે 7મી સદી એડી દરમિયાન પર્શિયા પર ઇસ્લામિક વિજય બાદ ભારતમાં સ્થળાંતર કર્યું હતું, તેઓએ આ સ્થળની યાત્રા કરવાનું ચાલુ રાખ્યું હતું. તદુપરાંત, આ સ્થળ અઝરબૈજાનમાં પ્રવાસ કરતા યુરોપીયન પ્રવાસીઓ માટે પણ આકર્ષણનું કેન્દ્ર બન્યું હતું.
અગાઉ ઉલ્લેખ કર્યો છે તેમ, આતશગાહ બાકુ ફાયર ટેમ્પલનું 1969માં ર્જીણોદ્ધાર કરવામાં આવ્યું હતું. સંજોગવશાત, તે જ વર્ષે, એબશેરોન દ્વીપકલ્પ પર કુદરતી ગેસના ભંડારના સઘન શોષણને કારણે, વેદી પરની શાશ્વત જ્યોત ખતમ થવા પામી હતી. જો કે જ્યોત આજે પણ જાળવી રાખવામાં આવી છે, તેના બળતણનો સ્ત્રોત બાકુના મુખ્ય ગેસ સપ્લાય દ્વારા પૂરો પાડવામાં આવે છે.
1975માં આતશગાહને મ્યુઝિયમમાં રૂપાંતરિત કરવામાં આવ્યું હતું. દાખલા તરીકે, વેદીની આસપાસની જગાનો ઉપયોગ યાત્રાળુઓની વાર્તાઓ કહેવા માટે થાય છે જેઓ એક વખત મંદિરમાં પૂજા કરવા ગયા હતા.
આતશગાહ ફાયર ટેમ્પલ બાકુના ઉપનગરમાં આવેલું હોવાથી, તે શહેરના કોઈપણ મેટ્રો સ્ટેશનની નજીક નથી. તેના બદલે, ત્યાં બસો છે જે કેટલાક સ્ટેશનોથી સાઇટ પર દોડે છે. તે સિવાય ટેક્સી દ્વારા પણ મંદિર જઈ શકાય છે. આતશગાહ દરરોજ 10:00 થી 18:00 સુધી ખુલ્લું રહે છે, અને સાઇટમાં પ્રવેશવા માટે ટિકિટ જરૂરી છે.