30મી ઓકટોબર આપણા મહાન ભારતીય વૈજ્ઞાનિક – હોમી ભાભાની 111મી જન્મ જયંતિ છે. જેમને ધ ફાધર ઓફ ઈન્ડિયાસ ન્યુકલીયર પ્રોગ્રામ તરીકે ઓળખવામાં આવે છે. તેઓ ટાટા ઇન્સ્ટિટ્યુટ ઓફ ફંડામેન્ટલ રિસર્ચ (ટીઆઈઆરઆર) અને ભાભા અણુ સંશોધન કેન્દ્ર (બીએઆરસી)ના સ્થાપક નિયામક હતા.
હોમી ભાભાને 1942માં એડમ્સ પ્રાઇઝ, 1954માં પદ્મભૂષણથી નવાજવામાં આવ્યા હતા અને તેઓ રોયલ સોસાયટીના ફેલો પણ હતા. 1955માં યોજાયેલ પરમાણુ ઉર્જાના શાંતિપૂર્ણ ઉપયોગો પર સંયુક્ત રાષ્ટ્ર સંમેલનના પ્રથમ અધ્યક્ષ પણ હતા.
ભાભાનો જન્મ મુંબઇમાં એક સમૃદ્ધ કુલીન પરિવારમાં થયો હતો અને તે મેહરાંગીર નામના મલબાર હિલ્સમાં છુટાછવાયા વસાહતી બંગલામાં રહેતા હતા. તેઓે બોમ્બેની એલ્ફિન્સ્ટન કોલેજ અને રોયલ ઇન્સ્ટિટ્યૂટ ઓફ સાયન્સમાંથી સ્નાતક થયા હતા. 1933માં, તેઓ તેમના કાગળ – ‘ધ એબઝોપ્શન ઓફ કોસ્મીક રેડિયેશન’ – સાથે ન્યુક્લિયર ફિઝિક્સમાં ડોક્ટરની પદવી પ્રાપ્ત કરી, જેના લીધે તેમણે 1934માં પ્રતિષ્ઠિત આઇઝેક ન્યુટન સ્ટુડન્ટશીપ જીતી.
એક વિદ્યાર્થી તરીકે, હોમીએ કોપનહેગનમાં નોબેલ પુરસ્કાર વિજેતા, નીલ્સ બોહર સાથે કામ કર્યું હતું અને ક્વોન્ટમ થિયરીના વિકાસમાં મુખ્ય ભૂમિકા ભજવી હતી.
હોમી ભાભાના પિતા અને કાકા ઇચ્છતા કે તેઓ એન્જિનિયર બને, જેથી તે જમશેદપુરની ટાટા આયર્ન અને સ્ટીલ કંપનીમાં જોડાઈ શકે. જો કે, કેમ્બ્રિજ ખાતે, તેની રૂચિ સૈદ્ધાંતિક ભૌતિકશાસ્ત્રમાં સ્થાનાંતરિત થઈ અને તેણે તેના પિતાને પત્રમાં ભૌતિકશાસ્ત્ર પ્રત્યેનો પ્રેમ વ્યક્ત કર્યો.
1939માં, જ્યારે બીજા વિશ્ર્વયુદ્ધની શરૂઆત થઈ ત્યારે ભાભા ભારત વેકેશન પર હતા. યુદ્ધને કારણે, તેઓ કેમ્બ્રિજ ખાતે સંશોધન પૂર્ણ કરવા પાછા જઈ શક્યા નહીં. તેથી, તે બેંગલોરની ઈન્ડિયન ઈન્સ્ટિટયુટ ઓફ સાયન્સમાં એક વાચક તરીકે જોડાયા હતા.
1948માં, નહેરૂએ ભાભાને ન્યુક્લિયર પ્રોગ્રામના ડિરેકટર તરીકે નિયુક્ત કર્યા અને તેમને પરમાણુ શસ્ત્રો વિકસાવવાનું કામ સોંપ્યું. જ્યારે ભાભા ઈન્ડિયા ઈન્સ્ટિટ્યૂટ ઓફ સાયન્સમાં કામ કરતા હતા, ત્યારે ભારતમાં એવી કોઈ સંસ્થા નહોતી કે જેમાં પરમાણુ ભૌતિકશાસ્ત્ર, કોસ્મિક કિરણો અને ઉચ્ચ ઊર્જા ભૌતિકશાસ્ત્રમાં મૂળ કાર્ય માટે જરૂરી સુવિધાઓ હોય. તેમ છતાં તેમણે દેશની સ્વતંત્રતા સુરક્ષિત રાખવા માટે 1950 ના દાયકામાં ભારતનો ત્રણ તબક્કો અણુ કાર્યક્રમ ઘડ્યો.
24 જાન્યુઆરી, 1996 ના રોજ માઉન્ટ બ્લેન્ક નજીક એક રહસ્યમય હવાઈ દુર્ઘટનામાં તેમનું અવસાન થયું. હોમી ભાભાના મૃત્યુના 14 દિવસ પહેલા જ, ભારતના પૂર્વ વડા પ્રધાન લાલ બહાદુર શાસ્ત્રીનું તાશકંદમાં એક રહસ્યમય મૃત્યુ થયું હતું.